Ιστορικό
Στην αγία Αναστασία της Μάκρης η κτητορική επιγραφή αναγράφει “το έτος 1833”, δηλαδή ο ναός στη σημερινή του μορφή είναι ήδη 175 ετών. Ο ναός φαίνεται ότι κτίστηκε επάνω στα ερείπια παλαιοτέρου χριστιανικού ναού, όπως συνάγεται από την κτητορική επιγραφή στην οποία αναγράφεται επίσης το έτος 1100, πριν 900 χρόνια περίπου. Όπως προκύπτει επίσης από πολλαπλά μαρμάρινα σπαράγματα και θραύσματα, πλάκες, κιονόκρανα, εικόνες που βρίσκονται εκτεθειμένα στο ύπαιθρο, σε περιφραγμένο χώρο, στη νότια πλευρά του κτηρίου, εκεί πρέπει να υπήρχε παλαιότερα αρχαίος ελληνικός ναός.
Η Μάκρη φαίνεται ότι κατοικείται συνεχώς, χωρίς διακοπή, επί 5.000-7.000 χρόνια, όπως αποδεικνύουν ανασκαφές παλαιολιθικής εποχής κοντά στη Σπηλιά του Κύκλωπα. Επάνω και μπροστά στην Σπηλιά όλος ο χώρος θεωρείται αρχαιολογικός και δεν επιτρέπονται οικοδομικές δραστηριότητες, παρά μόνο γεωργικές σε όσους έχουν χωράφια. Στη Μάκρη, αρχαίοι ναοί ή ιερά, εκτός από την Αγία Παρασκευή και την Αγία Αναστασία φαίνεται ότι υπήρχαν και στην τοποθεσία που είναι κτισμένος ο Άγιος Γεώργιος, κοντά στην παραλία και στον Προφήτη Ηλία, στο λόφο βόρεια της Μάκρης , αλλά και στη λεγόμενη Σπηλιά του Κύκλωπα.
Ο ναός της Αγίας Αναστασίας, δεν είναι μεγάλος Είναι ένα ορθογώνιο 30 x 25 μ. περίπου, του τύπου τρίκλιτη βασιλική με ένα υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο με εικόνες μεγάλης αξίας. Οι περισσότερες από τις εικόνες του τέμπλου, κυρίως οι μικρές, μεταφέρθηκαν στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Αλεξανδρούπολης (Λεονταρίδειος Σχολή). Για κάποιο διάστημα οι θέσεις έμεναν κενές, μετά αντικαταστάθηκαν με σύγχρονες εικόνες βυζαντινής τεχνοτροπίας.
Η εικόνα της Αγίας Αναστασίας δεν βρίσκεται μόνο αριστερά από την εικόνα της Παναγίας στο τέμπλο, αλλά και δίπλα στο αριστερό ψαλτήρι. Είναι ευμεγέθης, περίπου 1,20 χ 0,80 μ. Η Αγία φέρει κορώνα, τον στέφανο της ζωής, που δικαιούνται οι μάρτυρες και κρατάει την λύκηθο (Αποκ. 2:10).
Οι Συναξαριστές δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στα θαύματα για τη διάλυση φαρμακειών (δηλητηριάσεων), γι’ αυτό και επονομάστηκε φαρμακολύτρια. Η μνήμη της εορτάζεται στις 22 Δεκεμβρίου.
Η λέξη όμως Αναστασία είχε ιδιαίτερη σημασία για το υπόδουλο έθνος μας, το 1833, όταν κτίστηκε ή μάλλον ανακαινίσθηκε ο ναός, γιατί συμβόλιζε την «Ανάσταση» του γένους.
Δίπλα στην Αγία Αναστασία, στο βόρειο μέρος, σώζονται τα θεμέλια και μέρος του τοίχου από πελεκητές ωραίες πέτρες ενός άλλου ναού, του Αγίου Δημητρίου, που αργότερα λειτούργησε ως τζαμί και μετά κατέρρευσε ίσως από σεισμούς. Ο χώρος θεωρείται αρχαιολογικός, είναι περιφραγμένος και ανήκει στο Δημόσιο.
Ίσως στην αρχαιότητα ο χώρος αυτός, σε συνδυασμό με αυτὀν που καταλαμβάνει τώρα ο ναός της αγίας Αναστασίας, να ήταν ενιαίος και στο σημείο εκείνο να υπήρχε κάποιος αρχαίος ναός όπως μαρτυρούν οι αρχαιότητες που εκτίθενται στο νότιο μέρος του ναού της Αγίας Αναστασίας.
Στον τόπο αυτό οι χριστιανοί έκτισαν δύο ναούς: τον Άγιο Δημήτριο και την Αγία Αναστασία, με προσανατολισμό του ιερού προς την ανατολή, όπως κτίζονται οι ορθόδοξοι ναοί. Μπορεί πρώτα να κτίστηκε ο Άγιος Δημήτριος και μετά την τουρκοκρατία, όταν έγινε τζαμί ο Άγιος Δημήτριος, να ανεγέρθηκε η Αγία Αναστασία.
Σήμερα ο Ναός της Αγίας Αναστασίας αποτελεί τον Ενοριακό Ναό της Μάκρης. Στον Ναό φυλάσσονται τεμάχια των λειψάνων των Αγίων Πέντε Νεομαρτύρων των εκ Σαμοθράκης που μαρτύρησαν στην Μάκρη, καθώς και ένα από τα τσιγκέλια από τα οποία τους κρεμάσαν.
Οι εκκλησίες της Μάκρης, της Αγίας Αναστασίας, του Αγίου Γεωργίου Ελαιώνος, του Προφήτη Ηλία στην κορυφή του λόφου, του Αγίου Δημητρίου (όσα ερείπια σώζονται), όπως και της Αγίας Παρασκευής, της Αγίας Κυριακής και των Πέντε Νεομαρτύρων, μας δείχνουν τους ιερούς τόπους των προγόνων μας. Σημαδεύουν και προστατεύουν κατά κάποιον τρόπο αυτούς τους χώρους, που αλλιώς θα γίνονταν χωράφια, οικόπεδα και οικισμοί.
